Παρασκευή 6 Ιουνίου 2014

Σωκράτης - Ο Μέγιστος των Σοφών


Εν οίδα ότι ουδέν οίδα.
Σωκράτης ( 469-399 π.Χ.)

Σκέφτηκα να γράψω για μια πολυσχιδής προσωπικότητα, έναν άνθρωπο που ο τρόπος ζωής του, η φιλοσοφία του και, κυρίως, ο θάνατος του συγκλόνισε την κοινωνία εκείνης της εποχής, αλλά και τους μετέπειτα ερευνητές και διανοούμενους, έναν άνθρωπο που καθοδήγησε, διαμόρφωσε και εξέλιξε τη σκέψη των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο, έναν άνθρωπο που υπήρχε, υπάρχει και θα συνεχίζει να υπάρχει μέσα μας, διότι το ελληνικό DNA είναι αυτό που μας ενώνει. Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης ανέκαθεν αποτελούσε αίνιγμα τόσο για τους αρχαίους όσο και για τους νέους μελετητές. Ολόκληρη η ζωή του χαρακτηρίζεται από εντιμότητα, ήθος και αξιοπρέπεια, χαρακτηριστικά τα οποία διατήρησε μέχρι το τέλος της ζωής του ή για να το θέσω καλύτερα ο Σωκράτης προτίμησε το θάνατο από το να προδώσει τις ιδέες και τα ιδανικά του. Μάλιστα, στην περίπτωση του Σωκράτη η αθηναϊκή Δημοκρατία και δικαιοσύνη ηττήθηκαν και παρόλο που η Δημοκρατία γεννήθηκε στην Αθήνα η καταδίκη του Σωκράτη εις θάνατον αποτελεί μία από τις μελανότερες σελίδες της ιστορίας για την αθηναϊκή δημοκρατία. 

Όλα αυτά τον έκαναν μια φυσιογνωμία μοναδική και σπανιότατη και δικαίως θεωρείται ως ένα φαινόμενο για τον τρόπο που έζησε, δίδαξε και στο τέλος πέθανε. Σήμερα, για εμάς, για όλους τους Έλληνες είναι αναγκαίο να μελετήσουμε την περίπτωση του Σωκράτη, διότι οι διδασκαλίες του επαληθεύονται συνεχώς. Ο καθένας από εμάς ψάχνει να βρει κάθε μέρα τον πραγματικό εαυτό του, να τον ανακαλύψει και να δημιουργήσει το ήθος, το χαρακτήρα και τις αρχές του. Κάθε μέρα υπάρχουν άνθρωποι που ορθώνουν το ανάστημα τους στα κακώς κείμενα αυτού του κόσμου με μόνη ασπίδα την ειλικρίνεια και τη σιδερένια θέληση που χρειάζεται για να αντιταχθείς σε αυτά. Και κάθε μέρα υπάρχει και ένας Σωκράτης εκεί έξω που καταδικάζεται σε θάνατο και πίνει και αυτός το δικό του κώνειο. 

Η Εμφάνισή του 

Ο Σωκράτης δεν ήταν ιδιαιτέρως εμφανίσιμος, μάλλον άσχημο θα τον χαρακτήριζε κάποιος. Ήταν φαλακρός, με στραβή και μεγάλη μύτη, χοντρά χείλια και πλαδαρό πρόσωπο. Φορούσε συνεχώς τον ίδιο φθαρμένο χιτώνα και κυκλοφορούσε λερός και ξυπόλυτος στις αγορές, τα γυμναστήρια και τους δρόμους πιάνοντας ατελείωτες φιλοσοφικές και πολιτικές συζητήσεις. 

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι κωμωδιογράφοι της εποχής να βρίσκουν πλούσιο υλικό για να τον σατιρίζουν, πράγμα όμως που τον άφηνε παγερά αδιάφορο. Ποτέ δεν ένιωθε προσβεβλημένος, και αντιμετώπιζε τα πάντα με χιούμορ, και απλές αλλά αποστομωτικές απαντήσεις. 

Ο Χαρακτήρας του 

Μπορεί η εξωτερική του εμφάνιση να μην ήταν και η καλύτερη, ωστόσο είχε ένα οξυδερκές πνεύμα και μια χαρισματική προσωπικότητα που καθήλωνε το πλήθος γύρω του. Νηφάλιος και μελίρρυτος, ασκούσε μια παράξενη γοητεία σε όσους βρίσκονταν κοντά του και μπορούσαν να τον ακούν με τις ώρες μαγεμένοι από την αύρα που απέπνεε. 

Ήταν ένας χαρακτήρας τίμιος, νομοταγής και ηθικός. Χαρακτηριστικό είναι πως εκτός από την ανήθικη κατηγορία της διαφθοράς των νέων και την εισαγωγή καινών δαιμονίων που οδήγησε στη δίκη του, ποτέ κανένας δεν βρέθηκε να τον κατηγορήσει για κάτι ανήθικο,μεμπτό ή παράνομο. Ήταν εξαιρετικά νομοταγής και δεν παρέλειπε να εκτελεί τα πολιτικά και θρησκευτικά του καθήκοντα. Σεβόταν τους νόμους και τους θεσμούς και αγαπούσε την πατρίδα του. Μάλιστα, ήταν ένας άνθρωπος με ήρεμη αλλά δυνατή θέληση, γενναίος και αποφασιστικός. 

Ο ίδιος ο Σωκράτης θεωρούσε τον εαυτό του ως αλογόμυγα που τσιμπά, ενοχλεί τους εφησυχασµένους πολίτες, ξυπνώντας τους από το λήθαργο. 

Ήταν ένας άνθρωπος που απέφευγε την εμπλοκή στην πολιτική και προτιμούσε να πορεύεται τη δική του ανεξάρτητη πορεία. Μόνη εξαίρεση, όταν η πατρίδα τον καλούσε. Ο Πλάτωνας μας δίνει την πληροφορία ότι ο Σωκράτης πήρε μέρος σε τρεις εκστρατείες: στην Ποτίδαια το 432 π.Χ., στο Δήλιο το 424 π.Χ. και στην Αμφίπολη το 422 π.Χ. και ότι σ’ όλες διακρίθηκε για το θάρρος του. Μάλιστα, το 422 π.Χ. στη μάχη της Αμφίπολης έσωσε τη ζωή του Αλκιβιάδη και έδειξε απίστευτη αντοχή στις κακουχίες, όπως περιγράφει ο ίδιος ο Αλκιβιάδης στο πλατωνικό Συμπόσιο. 

Το 406 π.Χ. ήταν επιστάτης των πρυτάνεων (δηλαδή πρόεδρος της βουλής) και κατά τη δίκη των 10 Αθηναίων στρατηγών για τα γεγονότα στις Αργινούσες αρνήθηκε να ικανοποιήσει την αξίωση των οργισμένων Αθηναίων να βάλει σε ψηφοφορία μια παράνομη πρόταση. Επίσης, το 404 π.Χ. με την ίδια τόλμη εναντιώθηκε στους Τριάκοντα τυράννους, όταν αρνήθηκε να συλλάβει έναν δημοκρατικό πολίτη, τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο. 

Αυτός ήταν ο Σωκράτης. Ένας χαρακτήρας έντιμος και μαχητικός. Ιδιαιτέρως παρορμητικός και γενναίος. 

Η Ζωή του 

Ο φιλόσοφος Σωκράτης παραμένει ένα αίνιγμα, όπως άλλωστε υπήρξε και όσο ζούσε. Παρόλο που δεν άφησε ούτε δείγμα συγγράμματος, θεωρείται ακόμα και σήμερα ένας από τους φιλοσόφους που άλλαξαν για πάντα το πώς αντιλαμβανόμαστε την φιλοσοφία και επηρέασε σχεδόν όλες τις υπόλοιπες φιλοσοφικές σχολές. 

Πέρασε τη ζωή του στις αγορές και του δρόμους της Αθήνας και θεωρούσε ότι τα χωράφια και τα δέντρα δεν έχουν κάτι να του πουν. Ό,τι ξέρουμε για αυτόν το γνωρίζουμε μέσω άλλων, όπως τον Πλάτωνα, τον Ξενοφώντα και τον Αριστοτέλη. Η ζωή του θεωρείται παράδειγμα προς μίμηση για μια φιλοσοφική ζωή – όπως εξάλλου και ο θάνατός του. Είναι πολύ δύσκολο όμως να διακρίνουμε τον ιστορικό Σωκράτη, από τον Σωκράτη όπως τον παρουσιάζει κάθε ένας που γράφει γι’ αυτόν, που τελικά έχει δημιουργηθεί μια κατάσταση γνωστή ως το "Σωκρατικό πρόβλημα". Δεν έχουμε τον αληθινό Σωκράτη, αλλά τις πολλές ερμηνείες που αναπαριστούν έναν θεωρητικά πιθανό Σωκράτη. 

Ο Σωκράτης γεννήθηκε το 470 π.Χ. και πέθανε το 399 π.Χ. στην Αθήνα, στον Δήμο Αλωπεκής. O πατέρας του Σωφρονίσκος ήταν γλύπτης και η μητέρα του Φαιναρέτη μαμή. Στην αρχή ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του, αλλά στα 17 του χρόνια γνώρισε το φιλόσοφο Αρχέλαο, που του μετέδωσε το πάθος για τη φιλοσοφία. Έκτοτε, τα παράτησε όλα για να ασχοληθεί αποκλειστικά με αυτήν. Μάλιστα, όπως όπως διαβάζουμε στην Απολογία του, ο Σωκράτης θεωρούσε πως η φιλοσοφία είναι μία θεία εντολή. Αυτή η θεία εντολή είναι που τον έκανε παρορμητικό. Συχνά, μάλιστα, δήλωνε ότι άκουγε μέσα του μία φωνή που τον εμπόδιζε να πράττει ότι δεν ήταν σωστό, την οποία φωνή ονόμαζε «δαιμόνιο». Αυτή που εμείς σήμερα αποκαλούμε φωνή της συνείδησης. Κατ' αυτήν την άποψη, ο Σωκράτης μπορεί να χαρακτηριστεί ως θεόπνευστος. 

Για τη μόρφωση του Σωκράτη δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα, αλλά το πιο πιθανό είναι να μορφώθηκε όπως όλοι οι νέοι της εποχής του. Κατά πάσα πιθανότητα μεγάλο μέρος της εκπαίδευσής του το όφειλε και σε προσωπική του αυτοδιδαχή. Ο Χάρι Τουλ (διασημος μελετητης του Πλατωνα και εκδοτης του περιοδικου “Πλάτων” 1975) θεωρεί ότι οι γονείς του πρέπει να έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη μόρφωση και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Μάλιστα, λέει κατά λέξη: "Πρέπει να σημειώσωμεν και μίαν περίεργον σύμπτωσιν, το ότι ο Σωκράτης, ο σωφρονέστερος των ανθρώπων και διαπρύσιος κήρυξ της Αρετής, είχεν ως πατέρα τον Σωφρονίσκον και ως μητέρα την Φαιναρέτην. Μήπως και ενταύθα δεν πρόκειται περί απλής σύμπτώσεως, αλλ’ εβοήθησαν και χείρες ανθρώπιναι;". 

Ο Σωκράτης παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία την Ξανθίππη, μια γυναίκα που φημιζόταν για τον δύστροπο και ιδιότροπο χαρακτήρα της. Έκαναν τρεις γιους, τον Λαμπροκλή, τον Σωφρονίσκο και τον Μενέξενο. Τα πενιχρά εισοδήματα τους λόγω του γεγονότος πως ο Σωκράτης, σε αντίθεση με τους Σοφιστές, όπως ο Πρόδικος ο Κέιος, δεν δεχόταν δώρα και χρήματα προκαλούσαν την οργή της Ξανθίππης που, όμως, όπως λέγεται εκείνος δεχόταν με παροιμιώδη καρτερία και ηρεμία. Παρόλα αυτά, η οικογένεια του δεν πρέπει να ήταν ιδιαίτερα φτωχή, και ειδικά ο πατέρας του. Ωστόσο, ο Σωκράτης περιοριζόταν σε μια φτωχική ζωή, αφού περιόρισε στο ελάχιστο τις υλικές του ανάγκες. 

Ο Θάνατός του 

Το 399 π.Χ. ο Σωκράτης αντιμετωπίζει στην Αθήνα τις κατηγορίες ότι δεν σέβεται τους θεούς της πόλης, ότι εισάγει καινά δαιμόνια και ότι διαφθείρει τους νέους. 

Ως σκοπιμότητα της κατηγορίας θεωρήθηκε η διδασκαλία του, η οποία επιδρούσε στους νέους, και με τον φιλελευθερισμό που τον διέκρινε, θεωρήθηκε ανατρεπτικός. Ουσιαστικό κίνητρο, όμως, υπήρξε η αντιζηλία του με σημαντικούς άνδρες της εποχής. Ενώ ένας από τους βασικούς λόγους για κατηγορία του, στην πραγματικότητα ήταν ότι ένας από τους μαθητές του, και μάλιστα από τους πιο σημαντικούς, είχε πάρει μέρος στην εξουσία των τυράννων. Θα μπορούσε να πει κανείς πως η απόφαση του Δικαστηρίου ήταν νοθευμένη. 

Έτσι, ο Σωκράτης δικάζεται από το Δικαστήριο της Ηλιαίας που αποτελείται από 500 Αθηναίους πολίτες και καταδικάστηκε σε θάνατο. Αυτή η καταδικαστική απόφαση ήταν μια από τις πιο θλιβερές ημέρες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. 

Στη διάρκεια της δίκης ο Σωκράτης έδειξε θάρρος, ενώ η αναγγελία της ποινής δεν κατάφερε να τον βγάλει από τη θεϊκή του αταραξία. Μετά την καταδίκη του παρέμεινε στο δεσμωτήριο 30 μέρες, γιατί ο νόμος απαγόρευε την εκτέλεση της θανατικής ποινής πριν από την επιστροφή του ιερού πλοίου από τις γιορτές της Δήλου. 

Από τον διάλογο του Πλάτωνα "Κρίτων" μαθαίνουμε ότι ο Σωκράτης θα μπορούσε να σωθεί, αν ήθελε, αφού οι μαθητές του είχαν τη δυνατότητα να τον βοηθήσουν να αποδράσει. Ο Σωκράτης αρνήθηκε στηριζόμενος τις φιλοσοφικές απόψεις του και, ως νομοταγής πολίτης και αληθινός φιλόσοφος, περίμενε το θάνατο ειρηνικά και γαλήνια, και ήπιε το κώνειο, όπως πρόσταζε ο νόμος.

Δεν υπάρχουν σχόλια: